Als vandaag de laatste dag van je leven zou zijn, waar zou je dan spijt van hebben?
Terwijl ik die vraag stel zit ik in het Rotterdamse Erasmus Medisch Centrum. Hier staat alles in het teken van pijn, ziekte en dood. Het levert veel droevige, moeilijke gezichten op. Velen verkeren nog in onzekerheid – bij hen zie je vooral twijfel. Maar in ditzelfde gebouw lopen ook mensen rond die opgelucht en vrolijk zijn, met een glimlach op hun gezicht. Voor hen of een dierbare is er goed nieuws: het leed is aanzienlijk draaglijker geworden of misschien is het zelfs gelukt om helemaal te genezen.
Toch zal deze verzachting of genezing tijdelijk zijn. Als mens geboren worden betekent dat je geconfronteerd zult worden met leed. En ja, er zal een moment komen dat je sterft. Dat is geen keuze en ook niet pessimistisch – het is een gegeven. De vraag is: als dat moment nu zou zijn, zou je dan ergens spijt van hebben?
‘Spijt-top 5’ van de stervenden
Een verpleegster die mensen begeleidde op hun sterfbed publiceerde enkele jaren geleden het boek The top five regrets of the dying. In een Australisch ziekenhuis verzorgde zij enkele jaren mensen in de laatste 12 weken van hun leven. Op de vraag of ze ergens spijt van hadden of iets anders zouden doen in hun leven kwamen steeds weer dezelfde thema’s naar voren, volgens deze Bronnie Ware.
De top-5 waar mensen spijt van hadden of wat ze anders zouden doen, luidt als volgt:
-
Ik wou dat ik de moed had gehad om trouw aan mezelf te blijven, in plaats van te proberen aan de verwachtingen van anderen te voldoen;
-
Ik wou dat ik niet zo hard gewerkt had;
-
Ik wou dat ik de moed had gehad om mijn (echte) gevoelens te uiten;
-
Ik wou dat ik meer contact had gehouden met mijn vrienden;
-
Ik wou dat ik mezelf wat gelukkiger had gemaakt.
Achter alles zit nog een langer verhaal over waarom ze hier spijt van hebben en wat ze dan wel hadden willen doen. Zo hadden velen zich niet gerealiseerd dat ze hun geluk zelf konden beïnvloeden. Ze waren vast blijven zitten in oude patronen en gewoontes. De angst was te groot om het ‘gewone’ leven dat zo vertrouwd voelt en zekerheid geeft, te verlaten. Zodanig dat ze zichzelf en anderen voorhielden tevreden te zijn met het leven. Ook al wisten ze allemaal, diep van binnen, dat ze ongelukkig waren.
Alles draait om geluk, maar we realiseren het vaak (te?) laat
Als je goed kijkt naar deze top-5 dan zie je volgens mij dat alles draait om de laatste: geluk. Je eigen leven volgen, niet te hard werken, je gevoelens uiten en contact met vrienden – allemaal dragen ze er aan bij dat je jezelf gelukkiger maakt.
Als alle mensen op hun sterfbed ditzelfde verhaal hebben, dan ga je je toch afvragen: hoe leef ik nu? Wat kan ik veranderen? Ben ik gelukkig?
Vaak gaan we deze vragen pas stellen als we lijden. De mensen die spraken met Bonnie ervoeren een hele intense vorm van leed: het einde van het leven. Maar we worden in ons leven veel vaker geconfronteerd met leed. Zo heeft één op de drie kinderen last van angst en stress. Minimaal één op de zeven twintigers heeft burn-out klachten omdat ze te hard werken. Ten minst een kwart van de mensen tussen 35 en 50 krijgt te maken met een midlife-crisis. En volgens de officiële cijfers krijgt één op de tien mensen te maken met depressieve klachten gedurende 10 levensjaren. In Nederland gaat het zelfs om 16 procent van de bevolking én slikken meer dan 1 miljoen mensen anti-depressiva! En dan heb ik het nu alleen nog maar over geregistreerde vorm van ernstig leed en niet de dagelijkse lichte vormen van leed die veel mensen ervaren – van boos-zijn op iemand (partner, vriend, voorbijganger) tot onvrede over je werk.
De boodschap is simpel: veel mensen zijn niet gelukkig en zoals de verhalen van de stervenden én levenden laat zien is er vaak eerst (ernstig) leed voor nodig om ons leven te veranderen.
In mij komt het volgende op: word wakker! Voorkom dat je net als vele mensen op je sterfbed spijt hebt van de manier waarop je hebt geleefd. Of dat je eerst ernstig moet lijden. Al wil ik ook direct opmerken: als je wel ernstig lijdt of in de toekomst geconfronteerd wordt met leed: omarm het! Dan is het moment om je leven te veranderen. Om je leven in het teken van geluk te stellen!
Een lange weg als opdracht
Deze verandering is niet eenvoudig. Zoals de stervenden ons vertellen: vaak zit je gevangen in patronen, gewoontes en verwachtingen. En allerlei omstandigheden kunnen het erg moeilijk maken: een hypotheek, je relatie, kinderen. Of er zijn allemaal instanties en mensen die iets van je willen. De Franse filosoof Jean-Jacques Rousseau (1712 – 1778) zei niet voor niets: “de mens wordt vrij geboren en overal ligt hij in ketenen.” We moeten ons hiervan bevrijden. Dat is misschien niet makkelijk, maar het is wél mogelijk.
Zelf kan ik moeilijk zeggen dat ik weet hoe het is om in de laatste weken van mijn leven te zijn, maar ik kan mij wel heel goed iets voorstellen bij het leed dat mensen ervaren als ze pijn hebben, ziek zijn en zelfs als ze doodgaan. Maar los van anderen, ook als ik naar mijzelf kijk dan weet ik hoe het is om te hard te werken. Om niet trouw te zijn aan mezelf en mijn gevoelens niet te uiten. Om mijn dierbaren minder te zien dan ik zelf graag zou willen. Kortom: ik weet hoe het is om niet gelukkig te zijn. Soms voelt mijn leven zwaar, ingewikkeld en vermoeiend. Maar ik ben wel wakker. En probeer stap voor stap te veranderen.
Iedere stap in mijn leven staat tegenwoordig in het teken van de zoektocht naar wijsheid, inzicht en (dus?!) geluk. Dat is de weg die ik ben gaan volgen. Gezien mijn jeugd lag dit overigens niet voor de hand. En soms denk ik wel eens dat ik ook niet ernstig geleden heb om wakker te worden. Hoe het dan toch zo ver gekomen is? Daarover in een ander artikel meer. Voor mij was uiteindelijk filosofie in ieder geval een van de sleutels.
Eerst ben ik op het pad van de ‘westerse’ filosofie beland. Door boeken, artikelen en daarna ook daadwerkelijk als universitaire studie. De afgelopen jaren is daar de ‘oosterse’ filosofie bijgekomen – in het bijzonder het Boeddhisme. In mijn beleving is de essentie van (westerse én oosterse) filosofie het onderzoeken van jezelf en hoe je leeft – ‘Looking within’. Zoals de veertiende Dalai Lama het verwoordt: “Taking your own body and mind as the laboratory, engage in some thorough going research on your own mental functionering, and examine the possibility of making some positive changes in yourself.” Dit is niet per se ‘boeddhistisch’. Dit is een opdracht voor ieder levend wezen. Voor iedere geest & hart – iedereen die wijsheid & compassie wil laten leiden in het leven. Een leven in het teken van geluk.
Geluk ligt in de wandeling
Beste lezer, ik weet dat ik nog een lange weg te gaan heb… geluk is niet zomaar gevonden… bovendien, is de weg niet belangrijker dan de bestemming? Of, sterker nog, volgens de Chinese filosoof Confucius (551 – 479 voor de algemene jaartelling) is de weg zelf je bestemming. En van die weg geniet ik ieder dag. Ik hoop dat ook jij die weg gaat bewandelen. Het is niet aan jou om te beslissen hoe lang je tijd zult hebben in dit leven, wel om te bepalen wat je doet met de tijd die je gegeven is. Ga op pad!
