De vraag die je leven kan veranderen

Herken je die momenten waarop je uit jezelf reflecteert? Dat je vragen stelt over het leven? Dat je contempleert op de zaken die er werkelijk toe doen? Dit is zo’n moment! Ga er ontspannen en zorgvuldig mee om. Het kan bijzonder intens zijn en hoe je naar de wereld kijkt compleet overhoop halen. Dit zijn de momenten waarop de grond onder je voeten in elkaar kan storten, en je ontdekt dat jezelf van binnenuit bent veranderd.

Open en vrolijk onderzoek
Ik kan je niet vertellen wat er zal veranderen. Ik weet wel dat je aan het eind van dit verhaal niet meer dezelfde persoon zal zijn. Als je nu weerstand – angst, boosheid of twijfel – voelt: dat is begrijpelijk en helemaal niet erg. We willen immers het liefst vasthouden aan de wereld zoals we die kennen. We willen het leven controleren en weten wat gaat komen in de toekomst. Dat idee van controle geeft ons een zekerheid die we heel comfortabel vinden.

Alles wat hierna volgt geeft je geen zekerheden, maar vragen en ideeën. Sterker nog: het kan ervoor zorgen dat de zekerheden die je dacht te hebben opeens onzeker blijken te zijn. Probeer het niettemin open te onderzoeken. Zodra aan het einde blijkt je er niets mee kan, dan vergeet je het weer en leef je verder zoals je gewend was. Laat voor nu heel even alles los en lees ontspannen verder. Met een glimlach.

Het leven onderzoeken is in mijn beleving vooral ook een vrolijke aangelegenheid. Het is eigenlijk gek dat we daar zo zwaar en gespannen mee omgaan. Waarschijnlijk komt dat omdat we ons enigszins ongemakkelijk voelen zodra we geen antwoorden hebben. Vandaar de weerstand. En omdat veel mensen zelden bezig zijn met vragen over het leven, hebben ze niet eens een idee wat het antwoord zou kunnen zijn. Terwijl dit misschien wel de enige vragen zijn die er werkelijk toe doen en in dit artikel gaan we direct naar de meest fundamentele vraag. Dus laten we beginnen.

Hoe ben je hier terechtgekomen?
Terwijl je dit leest zit je waarschijnlijk op een stoel of misschien sta je nog in een zaak om een koffie of thee te gaan bestellen. De kans bestaat dat je hoe dan ook iets te drinken en te eten hebt. In gesprek was of bent met iemand. Waar je ook bent, wat je ook doet – stop. Sta even stil. Voel je adem. Kijk eens rustig om je heen. Stel jezelf eens de vraag: hoe ben je hier terecht gekomen? Op deze plek, op dit moment?

Geef niet te snel antwoord. Laat de vraag eens rustig door je heen gaan. Je eerste reactie zal misschien simpel zijn: ik heb net gegeten en nu ga ik zitten. Of je bent klaar met werken en besloot te gaan ergens te gaan zitten voor een kop koffie / thee. Of je zat op het internet en zat op social media of te surfen via een zoekmachine. Om in alle geval uit te komen bij dit artikel.

Die eerste reactie is slechts een begin. Wat was er namelijk voordat je ging zitten? Naar het werk ging of naar de zaak voor je kop koffie / thee? Voordat je op internet ging surfen? Het antwoord op de vraag hoe je hier terecht bent gekomen gaat nóg veel verder. Het gaat over een richting die je in bent geslagen. Je hebt een bepaald huis gekocht. Gesolliciteerd op een specifieke baan. Een studie gevolgd die dit mogelijk moest maken. Je bent naar school gegaan. Of misschien woon je nog thuis en ga je op dit moment naar school. Je hebt allerlei mensen ontmoet en daar heb je wel of geen contact mee gehouden. Je bent naar vele plekken geweest op deze wereld en hebt daar herinneringen aan overgehouden.

Ik schrijf bijvoorbeeld op dit moment dit artikel, terwijl ik op Trafalgar Square in Londen zit in een Pret a Manger (een ‘fastfood’-keten met natuurlijk / biologisch eten & drinken). Ik ben hier terecht gekomen omdat ik vandaag naar een evenement ga met de Dalai Lama, Matthieu Ricard, verschillende wetenschappers en mensen van Action for Happiness. Zij gaan deze middag in gesprek over hoe we een gelukkigere en zorgzamere wereld kunnen creëren. Omdat ik bewust bezig ben met voeding zit ik in de Pret a Manger en aangezien het nog even duurt voordat de middag begint neem ik tijd om nog even te schrijven. Ik schrijf omdat ik daar gelukkig van word en omdat ik graag anderen wil helpen om ook gelukkiger te worden.

Hoe het komt dat ik hiermee bezig ben? Een goede vraag waar heel veel over valt te vertellen. Het heeft bijvoorbeeld te maken met mijn studie filosofie, de vele jaren waarin ik vaak alleen woonde in mijn studietijd en de jeugd die daaraan vooraf ging. Het komt ook doordat ik een keer het boek ‘De wereld van Sofie’ las en doordat mijn ouders uit elkaar gingen toen ik 14 was. Alle factoren uit het verleden hebben mij hier gebracht. Laat ik het voor dit moment erbij houden dat ik zelf al op jonge leeftijd op zoek ben gegaan naar geluk en inmiddels die zoektocht ook ontzettend graag met anderen wil delen.

Kortom, waar je nu bent is het resultaat van een heel lang proces. Een proces waarin je iedere dag iets bent gaan doen om jouw leven een invulling te geven. Om iets te doen wat volgens jou op al die momenten betekenisvol was. Wat jouw leven zin gaf. Wat de reden voor jou was om in de ochtend weer op te staan.

De ultieme reden om op te staan
Dan komt nu de vraag die mogelijk je hele leven zal veranderen. De vraag die in ieder geval mijn leven heeft veranderd en ik mijzelf nog regelmatig stel: waarom sta je op? Wat maakt dat je iedere dag uit je bed komt? Of, algemener geformuleerd: Waarom doe je wat je doet?

Ik vermoed dat je opnieuw een eerste directe reactie hebt. Je staat op omdat je moet werken of op school wordt verwacht. Je bent je bed uitgekomen omdat iemand anders iets van je wil – het ontbijt klaarmaken, het huis schoonmaken of op visite komen. Het kan ook zijn dat je vanochtend wakker werd en bedacht iets te gaan doen – een park bezoeken, te gaan winkelen of een fietstocht te maken.

Al deze redenen geven een antwoord op de vraag waarom je bent opgestaan. Toch denk ik niet dat dit het échte antwoord is. Al deze redenen vormen wederom slechts het begin. Als je het mij vraagt zijn het middelen tot een ander doel. Zogenaamde ‘instrumentele’ redenen. Want waarom ga je naar werk of school? Waarom doe je het huishouden? Waarom ga je op pad ergens naartoe?

Laat ik weer een voorbeeld geven. Ik stond zojuist op Trafalgar Square en nam een foto van een groep mensen uit China die hier – zo kan ik redelijkerwijs aannemen – op vakantie zijn. Om dat te kunnen doen hebben ze eerst geld verdiend. Werk is dan een instrument om op vakantie te kunnen gaan. Alleen waarom zouden zij op vakantie willen? Om de wereld te ontdekken? Waarom zou je dat willen? Omdat het je kennis geeft over de geschiedenis van de mensheid of omdat je iets leert over een andere cultuur? Ook dan, zo heb je waarschijnlijk nu door, kun je blijven doorvragen: waarom wil je die kennis?

Laat ik het illustreren met een antwoord dat ik vaak hoor, namelijk: namelijk om er te zijn voor hun gezin of familie. Vaak vertellen mensen mij dat ze opstaan om voor hun eigen kind te zorgen. Dat doen ze uiteraard omdat ze nu eenmaal een kind (of meerdere) hebben gekregen. Dus je ontkomt niet aan die zorg. Hoewel, je kunt uiteraard je kind verwaarlozen maar volgens mij zegt alles in ons dat je het kind ‘hoort’ te verzorgen. Je kunt je echter wel afvragen waarom je überhaupt een of meerdere kinderen hebt gekregen. Zelf heb ik op dit moment geen kinderen en voel ik die behoefte ook niet. Ook al kan ik enorm genieten van al mijn neefjes en nichtjes. Ik ben uiteindelijk blij als ik ze weer mag overdragen aan hun papa en mama en zelf naar huis kan gaan. Als ik zie hoeveel tijd & energie kinderen vragen dan ontstaat bij mij echt een diepe nieuwsgierigheid: wat maakt dat je hier aan begonnen bent? Maar laten we niet afdwalen en weer terugkeren naar de hoofdkwestie van dit artikel.

Wat deze voorbeelden laten zien is dat aan iedere reden om iets te doen een dieper liggende reden ten grondslag ligt. Alle redenen die je kunt geven lijken op zichzelf niet betekenis te geven aan wat je doet. Het is niet het uiteindelijk antwoord op de vraag waarom je opstaat.

De vraag is komt er ooit een einde aan? Is er een soort ‘ultieme’ reden waarom je iets doet. Een definitief antwoord? Iets dat geen dieper liggende reden meer heeft? Die reden wordt dan wel ‘intrinsiek’ genoemd. Oftewel: het is waardevol op zichzelf. Je doet het voor niets anders dan die ene reden.

Heeft het leven zin?
Uiteindelijk komt het hier op neer: is er iets dat ons leven werkelijk betekenis geeft? Een reden die ons leven zin geeft? Een definitief antwoord op de vraag waarom je deze ochtend opnieuw bent opgestaan?

Met die vragen laat ik je nu even achter. Laat dit verhaal eerst even ‘zinken’. En ga voor jezelf eens na wat de werkelijke reden is waarom je iedere ochtend opstaat. In een volgend verhaal kunnen we dit verder onderzoeken en ons afvragen: heeft het leven eigenlijk wel zin?

Geef een antwoord